การขับเสมหะออกจากปอดและหลอดลม
ต้องอาศัยองค์ประกอบดังต่อไปนี้
- การจัดท่าผู้ป่วย (Postural drainage)
- การเคาะ (Percussion)
- การสั่นสะเทือน (Vibration)
- การไออย่างมีประสิทธิภาพ (Effective cough)
หลักการทั่วไปในการเคาะปอด
- การจัดท่าเพื่อระบายเสมหะ เป็นวิธีการที่อาศัยแรงโน้มถ่วงของโลก (gravity) เป็นหลัก โดยจัดให้ส่วนของปอดที่ต้องการระบาย อยู่เหนือกว่าหลอดลม และปาก ทำให้เสมหะไหลออกจากหลอดลมเล็กสู่หลอดลมใหญ่ และถูกขับออกโดยกระตุ้นให้ผู้ป่วยไอ และบ้วนเสมหะ
- การเคาะ (Percussion) ใช้อุ้งมือไม่ควรใช้ฝ่ามือ โดยทำมือให้เป็นลักษณะคุ้ม นิ้งแต่ละนิ้วชิดกันที่เรียกว่า cupped hand เคาะบริเวณทรวงอกส่วนที่ได้รับการจัดท่า
- ใช้ผ้ารองบนส่วนที่จะเคาะ
- การเคาะแต่ละท่าควรใช้เวลาประมาณ 1 นาที
- ขณะเคาะหากผู้ป่วยไอควรหยุดเคาะ ให้ใช้การสั่นสะเทือนแทน โดยการใช้มือวางราบพร้อมทั้งเกร็งกล้ามเนื้อบริเวณต้นแขน และหัวไหล่ ในจังหวะการหายใจเข้าเต็มที่ และกำลังหายใจออก
- ฝึกการไอให้มีประสิทธิภาพ โดยให้ผู้ป่วยหายใจเข้าเต็มที่ช้าๆ กลั้นไว้สักครู่ และไอออกมาโดยเร็วและแรง
- ควรเคาะก่อนรับประทานอาหาร หรือขณะท้องว่าง หรือหลังรับประทานอาหารอย่างน้อย 2 ชั่วโมง เพื่อป้องกันการสำลักและอาเจียน
ท่าทางที่ใช้ในการระบายเสมหะออกจากปอดและหลอดลม
ปอดส่วนบน (Upper lobes)
รูปที่ 1 ปอดส่วนบนด้านยอด (Apical segment)
นั่งตัวตรงเอนไปด้านหลังประมาณ 30 องศา เคาะบริเวณหัวไหล่ ระหว่างกระดูกต้นคอ และกระดูกสะบัก
รูปที่ 2 ปอดส่วนบนด้านหลัง (Posterior segment)
นั่งตัวตรงเอนไปด้านหน้าประมาณ 30 องศา ใช้หมอนสอดไว้ใต้ท้อง เคาะ และสั่นสะเทือนบริเวณบ่าด้านหลัง
รูปที่ 3 ปอดส่วนบนด้านหน้า (Anterior segment)
ให้ผู้ป่วยนอนหงายราบ ใช้หมอนสอดใต้เข่า เพื่อให้ผู้ป่วยอยู่ในท่าสบาย เคาะบริเวณหน้าอกด้านหน้าช่วงบน ทั้ง 2 ข้าง
รูปที่ 4 ปอดส่วนบนด้านซ้าย (Lingular segment)
จัดเตียงผู้ป่วยให้ยกส่วนปลายสูง 14 นิ้ว หรือ 15 องศา ให้ผู้ป่วยนอนตะแคง ทับด้านขวา ดดยแนไปด้านหลังประมาณ ¼ ใช้หมอนรองส่วนหลังบริเวณหัวไหล่จนถึงสะโพก งอเข่าเล็กน้อย เคาะบริเวณราวนมด้านซ้าย
ปอดส่วนกลาง (Middle lobes)
รูปที่ 5 ปอดส่วนกลางด้านขวา (Right middle lobes)
จัดเตียงผู้ป่วยให้ยกส่วนปลายสูงจากพื้น 14 นิ้ว หรือ 15 องศา ให้ผู้ป่วยนอนตะแคงหันด้านหน้า และเอาหน้าอกด้านขวาขึ้นเอนไปด้านหลัง ¼ ใช้หมอนสอดบริเวณหัวไหล่ถึงสะโพก งอเข่าทั้ง 2 ข้างเล็กน้อย เคาะบริเวณราวนมด้านขวา
ปอดส่วนล่าง (Lower lobes)
รูปที่ 6 ปอดส่วนล่างด้านหน้า (Anterior basal segment)
จัดเตียงผู้ป่วยให้ส่วนปลายสูงจากพื้น 18 นิ้ว หรือ 30 องศา โดยให้ผู้ป่วยตะแคงศีรษะต่ำ มีหมอนหนุนบริเวณเข่า (ในรูปเป็นการระบายเสมหะจากปอดซ้าย ถ้าต้องการระบายจากปอดด้านขวาให้นอนทับซ้าย และเอาหน้าอกด้านขวาขึ้น) เคาะหน้าอกด้านซ้าย บริเวณซี่โครงด้านล่าง
รูปที่ 7 ปอดส่วนล่างด้านข้าง (Lateral basal segment)
จัดเตียงผู้ป่วยให้ส่วนปลายสูงจากพื้น 18 นิ้ว หรือ 30 องศา จัดให้ผู้ป่วยนอนคว่ำ ศีรษะต่ำ จากนั้นเอนขึ้นมา ¼ ให้หมอนรองสอดบริเวณต้นขา โดยให้ขางอเล็กน้อย เคาะบริเวณชายโครงส่วนล่างค่อนมาทางด้านข้าง
รูปที่ 8 ปอดส่วนล่างด้านหลัง (Posterior basal segment)
จัดเตียงผู้ป่วยให้ส่วนปลายสูงจากพื้น 18 นิ้ว หรือ 30 องศา ให้ผู้ป่วยนอนคว่ำ ศีรษะต่ำ ให้หมอนรองสอดบริเวณสะโพก เคาะบริเวณซี่โครงสุดท้ายใกล้กับกระดูกสันหลัง ทั้ง 2 ข้าง
รูปที่ 9 ปอดส่วนล่างด้านบน (Superior segment)
ให้ผู้ป่วยนอนคว่ำใช้หมอน 2 ใบ รองบริเวณสะโพก เคาะและสั่นสะเทือนบริเวณกลางหลังตรงส่วนต้นของกระดูกสะบักทั้ง 2 ข้าง
