ด้วยระบบรักษาทางการแพทย์ ทั้งในด้านวิธีการรักษาและการใช้เครื่องมือหรืออุปกรณ์ต่าง ๆ ที่ทันสมัย ส่งผลให้ประสิทธิภาพในการรักษาโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ เห็นผลได้อย่างชัดเจนมากยิ่งขึ้น ซึ่งหนึ่งในวิธีการรักษาที่ทันสมัยและมีประสิทธิภาพที่ได้รับความนิยมในปัจจุบันก็คือ การใช้ออกซิเจนบำบัดนั่นเอง 

ออกซิเจนบำบัดคืออะไร ช่วยเราได้จริงหรือ

ออกซิเจนบำบัด หรือที่เรียกกันว่า Hyperbaric Oxygen หรือ HBO ซึ่งการบำบัดในลักษณะนี้ คือ หนึ่งในกระบวนการสำหรับการรักษาด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ 100% 

หลักการทำงานของออกซิเจนบำบัดนั้นเป็นการนำออกซิเจนบริสุทธิ์เข้าสู่ร่างกาย ส่งผลต่อระบบไหลเวียนโลหิตและการทำงานของสมอง ตลอดจนมีส่วนช่วยในการรักษาโรคต่าง ๆ ทำให้ร่างกายของคนไข้กลับมาแข็งแรงและยังรู้สึกสดชื่นอีกด้วย

ประเภทของการรักษาด้วยออกซิเจนบำบัด

ในออกซิเจนบำบัดนั้น การใช้ออกซิเจนความดันสูง คือ หนึ่งในปัจจัยสำคัญที่ช่วยเสริมประสิทธิในการรักษาโรคและอาการต่าง ๆ ได้ดี เพราะในขณะที่เข้ารับการบำบัด ร่างกายจะได้รับออกซิเจนเข้าไปในเลือดเพิ่มมากขึ้น เพื่อให้ชั้นเนื้อเยื่อได้รับการซ่อมแซมและฟื้นฟูส่วนที่สึกหรอหรือชำรุด รวมไปถึงกำจัดเชื้อโรคหรือแบคทีเรียต่าง ๆ อีกด้วย โดยการรักษาดังกล่าวนั้น สามารถแบ่งออกเป็นหลายประเภท ได้แก่ การใช้ถังออกซิเจน เครื่องผลิตออกซิเจน รวมไปถึงเครื่องปรับบรรยากาศ หรือ Hyperbaric Chamber และอื่น ๆ เป็นต้น

• Oxygen Tanks

Oxygen Tanks เป็นอุปกรณ์ออกซิเจนทางการแพทย์ที่ได้รับความนิยมค่อนข้างสูง เพราะนอกจากจะหาซื้อได้ง่ายแล้ว ยังใช้ช่วยเหลือผู้ป่วยที่มีอาการหรือโรคต่าง ๆ ในเบื้องต้นได้ โดยตัวถังหรือท่อออกซิเจนจะรักษาผู้ป่วยด้วยการปล่อยออกซิเจนเข้าสู่ช่องทางเดินหายใจโดยตรงด้วยอัตราออกซิเจนที่สม่ำเสมอ

• Oxygen Concentrators

Oxygen Concentrators หรือเครื่องผลิตออกซิเจน เป็นอุปกรณ์ที่จะส่งอากาศบริสุทธิ์เข้าร่างกายผู้ป่วยผ่านสายออกซิเจน ซึ่งจะช่วยลดความเหนื่อยล้าและทำให้ร่างกายสดชื่นอีกด้วย โดยมีข้อดีคือ สามารถปรับระดับอัตราการไหลของออกซิเจนได้ ส่งผลให้การรักษาด้วยวิธีการออกซิเจนบำบัดคู่กับอุปกรณ์ชิ้นนี้มีประสิทธิภาพมากขึ้น

• Portable Oxygen

Portable Oxygen หรือเครื่องผลิตออกซิเจนแบบพกพา จะมีลักษณะการทำงานเหมือนเครื่องผลิตออกซิเจนทั่วไป แต่ด้วยขนาดที่เล็กกะทัดรัด จึงเหมาะสำหรับใช้พกพาหรือเดินทางอย่างยิ่ง ทำให้สามารถทำออกซิเจนบำบัดได้ในทุกสถานที่และทุกเวลา

• Hyperbaric Oxygen Chamber

Hyperbaric Chamber คือ อุโมงค์ซึ่งใช้เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการบำบัดด้วยออกซิเจนความดันสูง หรือออกซิเจนบริสุทธิ์ 100% ที่ถือว่ามีประสิทธิภาพสูงประเภทหนึ่ง ซึ่งการการบำบัดด้วยออกซิเจนความดันสูง (HBO: Hyperbaric Oxygen Therapy) เป็นทางเลือกใหม่ในการรักษาโรค โดยมีหลักการ คือ เน้นความดันบรรยากาศในเครื่อง Hyperbaric Oxygen Chamber ขึ้นไปถึง 2-3 เท่าของความดันบรรยากาศปกติ เพื่อให้ผู้ที่อยู่ในอุโมงค์ได้หายใจด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ 100% ส่งผลให้ออกซิเจนในเลือดละลายได้มากขึ้น 

การมีออกซิเจนละลายในเลือดเพิ่มขึ้นจากการรักษาด้วยออกซิเจนบำบัด ช่วยให้เกิดประโยชน์ในการรักษา ดังนี้

1. ลดอาการอักเสบของเนื้อเยื่อต่าง ๆ ลดอาการปอดบวมอักเสบของอวัยวะ
2. กระตุ้นการสร้างสารต้านอนุมูลอิสระ
3. ช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น กระตุ้นการสร้างเนื้อเยื่อและหลอดเลือดใหม่ และเสริมการทำงานของระบบหลอดเลือดฝอย
4. กระตุ้นการสร้างสเต็มเซลล์ (Stem Cell) อันเป็นเซลล์ต้นกำเนิดที่ใช้เจริญเติบโตทดแทนเซลล์ทั่วไปในร่างกาย
5. ช่วยยับยั้งและต่อต้านการติดเชื้อโรคบางชนิด
6. เพิ่มประสิทธิภาพเซลล์เม็ดเลือดขาวในการทำลายเชื้อโรค
7. ช่วยให้เลือดไหลเวียนไปสู่อวัยวะที่ขาดเลือดได้ดีขึ้น
8. ลดขนาดของฟองอากาศในเนื้อเยื่อและหลอดเลือด

โดดเด่นอย่างไร? ว่าด้วยเหตุผลที่การรักษาด้วย HBO ถึงเป็นตัวเลือกที่น่าสนใจ

การบำบัดด้วยออกซิเจนความดันสูง (HBO: Hyperbaric Oxygen) มีผลในช่วยเสริมสร้างการฟื้นฟูรักษาตัวของบาดแผล โดยเฉพาะแผลเรื้อรังที่เกิดจากปัญหา เช่น เบาหวาน เส้นเลือดตีบตัน หรือแผลที่เป็นผลมาจากการฉายรังสี บาดแผลที่ฟื้นตัวยากเหล่านี้มีลักษณะเหมือนกันประการหนึ่ง คือ ในเนื้อเยื่อรอบบาดแผลมีระดับออกซิเจนต่ำ เพราะมีเลือดมาเลี้ยงน้อย เซลล์ต่าง ๆ ที่มีหน้าที่ทำให้แผลหายไม่สามารถทำงานสร้างเนื้อเยื่อได้ตามปกติ

การรักษาด้วยออกซิเจนบำบัดอย่าง HBO ทำให้ปริมาณออกซิเจนในเนื้อเยื่อรอบมีแผลมีมากขึ้น เซลล์ต่าง ๆ ที่ได้รับออกซิเจนจะทำงาน สามารถฆ่าเชื้อโรคได้ มีการสร้างเนื้อเยื่อและหลอดเลือดฝอยใหม่ ๆ ที่ทำให้แผลหายได้ นอกจากนี้ การบาดเจ็บของอวัยวะที่ถูกบดกระแทก ภาวะติดเชื้อเรื้อรังของกระดูก บาดแผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก ก็สามารถใช้ HBO ช่วยรักษาได้อีกด้วย

ผลดีของออกซิเจนบำบัดด้วย HBO คือ ลดโอกาสพิการและสูญเสียอวัยวะ ซึ่งในคนไข้บางรายนั้น แพทย์อาจต้องทำการผ่าตัดเอาอวัยวะส่วนนั้น อย่าง นิ้วมือหรือนิ้วเท้า ทิ้ง นอกจากนี้ HBO ยังช่วยลดบวมในแผลที่ถูกบดกระแทก ช่วยให้แผลเรื้อรังต่าง ๆ ที่เกิดจากการขาดออกซิเจนฟื้นฟูได้เร็วขึ้น ช่วยลดระยะเวลาการรักษาลง กลับไปทำงานหรือใช้ชีวิตประจำวันอย่างเต็มประสิทธิภาพได้เร็วยิ่งขึ้น

การบำบัดด้วยออกซิเจนความดันสูงรักษาอะไรได้บ้าง

สมาคมเวชศาสตร์ใต้น้ำ และเวชศาสตร์ความกดบรรยาศสูง (UHMS : Undersea and Hyperbaric Medicine Society) ได้จำแนกภาวะที่บ่งชี้ว่าควรได้รับการรักษาด้วยออกซิเจนความกดบรรยากาศสูง (HBOT: Hyperbaric Oxygen Therapy) ซึ่งภาวะและโรคเหล่านั้น มีทั้งหมด 14 อย่างด้วยกัน ได้แก่

1. โรคฟองแก๊สอุดตันในหลอดเลือดแดง (Air or Gas Embolism)

2. โรคคาร์บอนมอนนอคไซด์เป็นพิษ / การสำลักควันไฟ (CO Poisoning and Smoke Inhalation)

3. การติดเชื้อของเนื้อเยื่อจากแบคทีเรียที่ไม่ใช้ออกซิเจน (Clostridial Gas Gangrene)

4. การบาดเจ็บของเนื้อเยื่อเนื่องจากการถูกบดขยี้ (Crush Injury : Compartment Syndrome, Acute Traumatic Ischemia)

5. โรคลดความกด (Decompression Sickness)

6. โรคแผลหายยาก (Problem Wounds) ได้แก่

• แผลเบาหวาน (Diabetic Ulcers)
• แผลเนื่องจากการกดทับ (Pressure Ulcers)
• แผลเนื่องจากการไหลเวียนในหลอดเลือดดำหรือหลอดเลือดแดงได้ดี (Ischemic Ulcers)

7. โลหิตจางเนื่องจากเสียเลือดจำนวนมาก (Exceptional Blood Loss)

8. การติดเชื้อและมีการตายของเนื้อเยื่อ (Necrotizing Soft Tissue)

9. การติดเชื้อเรื้อรังของเยื่อหุ้มกระดูก (Refractory Osteomyelitis)

10. การปลูกถ่ายผิวหนังและกล้ามเนื้อ (Compromised Skin Grafts or Flaps)

11. การได้รับบาดเจ็บจากรังสี (Radiation Injury)

• กระดูกและเนื้อเยื่อตายเนื่องจากได้รับรังสี (Osteoradionecrosis, ORN
• เนื้อเยื่อตายเนื่องจากได้รับรังสี (Soft Tissue Radionecrosis, STRN)
• ฟันผุเนื่องจากได้รับรังสี (Radiation Caries)

12. แผลไหม้จากความร้อน (Thermal Burn)

13. โรคฝีในสมอง (Intracranial Abscess)

14. หูดับเฉียบพลัน (Idiopathic Sudden Sensorineural Hearing Loss)

การเตรียมตัวสำหรับการรักษาด้วยออกซิเจนบำบัด

เมื่อทำความเข้าใจถึงลักษณะการทำงานของอุปกรณ์ที่ใช้ร่วมกับออกซิเจนบำบัดแล้ว ในขั้นตอนต่อไป ผู้ป่วยหรือคนที่ต้องการเข้ารับการบำบัด จะต้องเตรียมตัวให้พร้อม ไม่ว่าจะเป็นการตรวจสุขภาพก่อนการรักษา การให้ข้อมูลแพทย์อย่างครบถ้วน ตลอดจนการทำความเข้าใจในข้อควรระวังเกี่ยวกับผลข้างเคียงในการทำออกซิเจนบำบัดอย่างละเอียดถี่ถ้วนและชัดเจน

ตรวจสุขภาพทุกครั้งก่อนเข้ารับการรักษา

ก่อนเข้ารับการรักษาด้วยออกซิเจนบริสุทธิ์ทุกครั้ง จะต้องตรวจสุขภาพและอาการในเบื้องต้นให้เรียบร้อย เช่น อุณหภูมิร่างกายหรือความดัน เพื่อให้มั่นใจได้ว่า การรักษาด้วยออกซิเจนบำบัดจะดำเนินไปอย่างราบรื่น

แจ้งแพทย์ผู้ให้การรักษาหากมีโรคประจำตัวหรืออาการผิดปกติ

แม้จะตรวจสุขภาพก่อนเข้ารับการรักษาแล้วทุกครั้ง ก็ควรแจ้งข้อมูลสำคัญให้แพทย์ผู้ให้การรักษาทราบ เช่น อาการผิดปกติ หรือ โรคประจำตัว เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดปัญหาสุขภาพต่าง ๆ ตามมาในภายหลังได้ และเพื่อให้แพทย์ได้วินิจฉัยอาการอย่างถี่ถ้วนก่อนเข้ารับการรักษา

ระวังผลข้างเคียงในการทำออกซิเจนบำบัด

แม้ออกซิเจนบำบัดจะให้ผลลัพธ์ในการรักษาและฟื้นฟูร่างกายอย่างมีประสิทธิภาพ แต่อาจมีบางคนที่ได้รับผลข้างเคียงขณะบำบัดได้เช่นกัน ยกตัวอย่างเช่น อาการหูอื้อ เนื่องจากสภาพร่างกายที่ยังไม่สามารถปรับตัวให้เข้ากับการรักษาได้ ซึ่งอาการต่าง ๆ เหล่านี้นั้น จะเกิดขึ้นเป็นระยะเวลาสั้น ๆ ก่อนจะทุเลาได้ด้วยตัวเอง

อย่างไรก็ตาม ก่อนการทำออกซิเจนบำบัดทุกครั้ง ทางโรงพยาบาลสินแพทย์ สาขาศรีนครินทร์ ได้มีขั้นตอนการเอกซเรย์ปอด ส่องดูการทำงานของหูชั้นในโดยแพทย์ หู คอ จมูก ให้กับผู้เข้ารับฃออกซิเจนบำบัดเสมอ ผู้ที่รับออกซิเจนบำบัดจึงไม่มีภาวะความเสี่ยงในเรื่องปอดแตก แน่นหน้าอก หรือผลข้างเคียงอื่น ๆ

คนที่ควรหลีกเลี่ยงการรักษาด้วยออกซิเจนบำบัด

ถึงแม้ว่าการรักษาด้วยออกซิเจนหรือออกซิเจนบำบัดจะช่วยให้ผู้ที่มีปัญหาสุขภาพหรือป่วยเป็นโรคต่าง ๆ ดีขึ้น  ยังมีบุคคนบางกลุ่มที่อาจมีความเสี่ยงหรือไม่เหมาะกับการรักษาด้วยรูปแบบดังกล่าว ยกตัวอย่างเช่น ผู้ที่กำลังตั้งครรภ์ คนที่มีภาวะน้ำตาลในเลือดสูง และสำหรับผู้ที่ไม่แน่ใจว่าตนเองนั้นสามารถเข้ารับการบำบัดได้หรือไม่ ให้ปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้าน Hyperbaric Oxygen Therapy เพื่อความมั่นใจก่อนก็ได้เช่นกัน

การใช้ Hyperbaric Oxygen Therapy หรือ HBOT คือ การใช้ออกซิเจนบำบัดเพื่อแก้ไขปัญหาสุขภาพและโรคเรื้อรังต่าง ๆ นอกจากนั้นแล้ว หากใครที่มีสภาวะผิดปกติ เช่น เกิดภาวะขาดออกซิเจน ก็สามารถเข้ารับการรักษาด้วยอุโมงค์ออกซิเจนได้เช่นกัน ซึ่งเครื่องปรับบรรยากาศหรือ Hyperbaric Chamber คือหนึ่งในตัวช่วยที่ทำให้ผู้ป่วยได้รับออกซิเจนบริสุทธิ์ ช่วยคืนความสดชื่นสู่ร่างกาย ทำให้มีสุขภาพที่แข็งแรงสมบูรณ์ต่อไป